Het ontstaan van de NEderlandse taal

Groep: groep7,groep8
Vakgebied: geschiedenis
Thema: spelling
Omschrijving: Een hartstikke leuke les over het ontstaan van het ABN. Uitgebreid en goed.
Zoekwoorden: taal ABN nederlands taal geschiedenis schrijven

1

Naam: ……………………………….

Groep: ……………………………….

Datum: ………………………………

2
Hoe is het Nederlands ontstaan?

Hoe oud is de Nederlandse taal?
Dat is moeilijk te zeggen. Telkens is er wel weer een stukje geschiedenis waar
onze taal vandaan komt. Zo kun je teruggaan in de eeuwen.
Ons Nederlands is anders dan dat van 100 jaar geleden. En dat van 100 jaar
geleden is weer anders dan dat van 200 jaar geleden. En ga zo maar door.
Maar: hoe oud is dan het oudste Nederlands wat wij weten? Waar komt onze taal
vandaan? Wie heeft het Nederlands uitgevonden?
De geschiedenis begint ergens in de 13
e
eeuw. Maar daarvoor was er ook al iets.
Een overzicht.

Het Oer-Germaans, 700 na chr.
In deze tijd was vanuit Engeland het Keltisch in Europa bekend, en vanuit de
Romeinen het Latijn en het Grieks. De dialecten (streektaal) van de volken in
het Noorden waren totaal anders dan de Keltische en Latijnse taal.
Het oer-Germaans is de verre voorvader van het Nederlands, Duits, Engels en de
Scandinavische talen. Het werd alleen gesproken, niet geschreven. De talen
hadden sterke overeenkomsten. Men denkt dat de talen ontstaan zijn uit een
onbekende prehistorische taal.
Toch kunnen we zien dat deze talen veel overeenkomsten hadden met andere
talen uit Europa. Daarom brengen we deze taal onder in de Indo-europese
taalfamilie.
Deze oer-Germaanse talen zijn later uitgegroeid in drie takken:
1.
Oost-Germaans of Gotisch. Deze taal is nu uitgestorven
2.
Noord-Germaans. Deze taal spreekt men nu in Scandinavië: Noorwegen,
Zweden en Denemarken.
3.
West-Germaans. Deze taal heeft zich breed verspreid. Het heeft zich
veranderd in een aantal talen: Nederlands, Duits en Engels.

3
Het Oud-Nederlands, voor 1150 na chr.
Uit deze periode zijn de oudste documenten gevonden. Maar: hoe oud is het
Nederlands nu precies?
Om dat te bepalen wordt er gekeken naar de oudste geschriften die gevonden
zijn. En dat is omstreeks deze tijd. Daarvoor sprak men natuurlijk ook al deze
taal, maar daarvan zijn geen geschreven documenten bewaard gebleven.
Dus kunnen we zeggen dat het Nederlands is ontstaan tussen 700 en 1200 ns
chr.
Het oudste geschrift is een liefdesgedichtje. Dit is opgeschreven door een monnik
uit West-Vlaanderen, die woonde in Engeland. Hij schreef dit gedichtje om zijn
nieuwe ganzenveren pen uit te proberen. Het is geschreven in oud-Nederlands.
Om het begrijpelijk te maken had hij de latijnse vertaling er boven gezet.
Zodoende weten we nu wat het betekent. Het gedichtje gaat in het oud-
Nederlands als volgt:
Hebban olla vogala nestas hagunnan
Hinase hi(c) (e)nda thu
Uu(at) unbida(n) (uu)e nu
Dit betekent:
Alle vogels zijn met hun nesten begonnen
behalve ik en jij.
Waar wachten wij nog op?
De geschiedenis van het geschreven Nederlands begint dus met een versje over
de liefde.

Het Middel-Nederlands, 1150 – 1500 na chr.
Men heeft niets gevonden uit de jaren na dit liedje. Vanaf 1500 worden er weer
schriftelijke documenten gesignaleerd.
Het Nederlands bestond in deze tijd dus nog uit allerlei dialecten.
Binnen de dialecten zijn er 7 groepen:
1.
Het Vlaams. Wordt nu gesproken in West-Belgie
2.
Het Brabants. Wordt nu gesproken in Noord-Brabant (Belgie en Nederland)
3.
Het Limburgs. Wordt nu gesproken in Limburg (Belgie en Nederland)
4.
Het Hollands. Wordt nu gesproken in de Randstad
5.
Het Zeeuws. Wordt nu gesproken in Zeeuws-Vlaanderen en Zeeland

4
6.
Het Oostelijk Middelnederlands. Wordt nu gesproken in Gelderland,
Overijssel, Drente en Groningen.
7.
Het Fries. Wordt nu gesproken in Friesland.

De oudste Nederlandse woordenboeken stammen uit de middeleeuwen (1000-
1500 na chr.). Echte woordenboeken waren het eigenlijk nog niet. In deze tijd
zijn het woordenlijstjes met woorden voor scholieren, vertaald in het Latijn. De
vroegste lijstjes stammen uit 1200 na chr, en waren dus tweetalig.

De 16
e
, 17
e
en 18
e
eeuw.
Met de val van Antwerpen in 1585, ontstond de talige ‘breuk’ tussen Noord en
Zuid. Belgie gaat vanaf nu zijn eigen weg met het Vlaams.
Er komen stromen vluchtelingen op gang van Belgie naar Nederland. Juist
vooraanstaande wetenschappers, drukkers en kooplieden vluchten naar het
Noorden. Hierdoor is het Nederlands als standaardtaal ontstaan.

In 1601 komt het eerste ‘woordenboek’ Den schat der Duytschen talen, van Jan
van den Werve, op de markt. Tot 1775 wordt het boek 14x uitgegeven.
In 1650 komt een tweede ‘woordenboek’ uit: De Nederlandtsche woorden-schat,
van het Amsterdams Dichtgenootschap. Zij wilden het gebruik van
bastaardwoorden terugdringen. (In 1805 komt het in gedrukte vorm uit, en
wordt 12x herdrukt.)
In de 17
e
eeuw waren en in Nederland nog steeds verschillende dialecten zonder
een standaardtaal voor iedereen. Deze dialecten verdeeld men in deze tijd in
vieren:
1.
Zuidelijke. Vlaams en Brabants
2.
Oostelijk. Betuws, Twents, Sallands en Drents
3.
Noordelijk. Gronings en Fries
4.
Hollands. Nood- en Zuid-Holland en Utrecht.
In 1637 ontstond de Nederlandse Statenvertaling van de Bijbel.

In 1762 deed een dominee uit Zeeland, met een speciale liefde voor taal, een
oproep om een woordenboek te maken waarin het Nederlands centraal staat.
Tot 1794 kwam men tot de ‘h’. Daarna kwam het werk stil te liggen. Men trok in
1816 de conclusie dat het onbegonnen werk was.

5
De 19
e
en 2
0e
eeuw.

Tussen 1813 en 1830, onder koning Willem I, waren Noordelijk en Zuidelijk
Nederland weer één. Vlaamse en Nederlandse taalliefhebbers probeerden
Nederlandsche Taal- en Letterkundige Congressen te beleggen. Dat lukte pas
voor het eerst in 1849. Men wilde 1 standaardwoordenboek uitbrengen. Op het
volgende congres, in 1850, stelde men een commissie samen.
Vanaf 1852 begon men, samenwerkend tussen Noord en Zuid, aan een
gezamenlijke klus: het verzamelen van gegevens. In 1864 vond men een
uitgever die het eerste deel publiceerde in het Leidsch Dagblad, in september
1864.
Het eerste deel WNT (Woordenboek der Nederlandse Taal) in boekvorm
verscheen pas in 1882. Dat was een moeizaam karwei, want het kostte veel
geld, en de Nederlandse regering betaalde het niet.
Pas na de Eerste Wereldoorlog (1916-1918) nam de Nederlandse overheid alle
kosten op zich.
Je kan dus zeggen dat de vorming van de Nederlandse taal in de 17
e
eeuw is
ontstaan.
Johan Hendrik van Dale was een schoolhoofd in Sluis. Hij bewerkte het WNT-
woordenboek tot een handboek. Toen het eindelijk verscheen, in 1884, was
hijzelf al overleden. Zijn medewerker heeft het klaargemaakt voor de drukker.
Toch draagt het boek nog steeds zijn naam: De Dikke Van Dale. De 12
e
, en tot
nu toe laatste, herdruk was in 1995. De nieuwe spelling is daarin opgenomen.

Taalveranderingen.
Men kan sinds de uitgave van het WNT een onderscheid maken tussen ABN
(Algemeen Beschaafd Nederlands) en dialecten. Er zijn veel invloeden van het
Engels, Duits en Frans in onze taal te vinden. We noemen onze taal dan ook een
LEVENDE TAAL.
Dat betekent dat er steeds nieuwe woorden bijkomen (bv e-mailen, computer,
alcomobilisme etc.), maar dat er ook woorden gaan verdwijnen (bv goedertieren,
gij).
De dialecten welke nog steeds bestaan zijn getekend in het kaartje op de
volgende bladzijde.

6
Talen in Nederland.
Het ABN is erkend door de Europeese Gemeenschap. In Nederland zijn nog drie
talen erkend door Europa: Fries, Limburgs en Nedersaksisch (waaronder
Gronings).
Streektalen zijn alleen geldig wanneer ze vanuit vroeger al in Nederland worden
gesproken, en wanneer er aantoonbaar een eigen oorsprong en ontwikkeling te
ontdekken is.
Het Fries heeft Erkenning nummer 1 van de Nederlandse regering gekregen. Dat
betekent dat de inwoners van Friesland mogen kiezen tussen het gebruiken van
de Nederlandse of Friese taal. Deze erkenning hebben ze gekregen omdat het
Fries vanuit vroeger al een zelfstandige Germaanse taal is.
Het Gronings heeft Erkenning nummer 2 van de Nederlandse regering gekregen,
in 1995. Dat betekent dat de inwoners van Groningen niet mogen kiezen, maar
dat de regering het gebruik van de taal wel moet stimuleren.
Het Limburgs kreeg in 1997 deze 2
e
erkenning ook, en met Zeeuws zijn ze nu
bezig om dat voor elkaar te krijgen.